So sánh bài thơ "Thu vịnh" (Nguyễn Khuyến) và "Tiếng thu" (Lưu Trọng Lư)

Trong nền thơ ca Việt Nam, hai bài thơ "Thu vịnh" của Nguyễn Khuyến và "Tiếng thu" của Lưu Trọng Lư đều mang đậm chất thu, nhưng mỗi bài thơ lại có cách thể hiện và cảm nhận riêng về mùa thu, phản ánh rõ nét phong cách và tâm hồn của mỗi tác giả. So sánh hai bài thơ này, ta có thể thấy sự khác biệt trong phong cách nghệ thuật cũng như cảm nhận của hai nhà thơ về cảnh sắc mùa thu.

1. Chủ đề và cảm hứng nghệ thuật

Cả "Thu vịnh" và "Tiếng thu" đều viết về mùa thu, nhưng mỗi bài lại có cách tiếp cận riêng biệt.

- "Thu vịnh" của Nguyễn Khuyến thuộc dòng thơ cổ điển, sử dụng bút pháp tả cảnh để vẽ nên một bức tranh thu vùng đồng bằng Bắc Bộ với những đặc trưng bình dị, mộc mạc. Trong bài, mùa thu hiện lên với "Ao thu lạnh lẽo nước trong veo," "chiếc thuyền bé tẻo teo," hay hình ảnh "lá vàng trước gió khẽ đưa vèo". Tất cả đều phản ánh sự tĩnh lặng, cô quạnh của cảnh sắc mùa thu, từ đó gián tiếp thể hiện tâm trạng của thi nhân. Qua bức tranh thu yên bình ấy, người đọc có thể cảm nhận được nỗi buồn sâu lắng, sự trầm mặc, thâm trầm trong tâm hồn Nguyễn Khuyến trước cảnh đất nước đương thời.

- "Tiếng thu" của Lưu Trọng Lư thuộc dòng thơ hiện đại, mang phong cách lãng mạn mới mẻ. Khác với Nguyễn Khuyến, Lưu Trọng Lư không chỉ tả cảnh mà còn gửi gắm những cảm xúc mơ hồ, nhạy cảm về mùa thu. Tiếng thu trong thơ ông không chỉ là tiếng động của thiên nhiên mà còn là âm vang trong lòng người, khơi gợi nỗi nhớ nhung, cô đơn và nỗi buồn lẩn khuất. Bài thơ không miêu tả mùa thu qua cảnh sắc cụ thể, mà qua những âm thanh như "nai vàng ngơ ngác đạp trên lá vàng khô," tạo nên một không gian huyền ảo, gợi cảm xúc man mác.

2. Phong cách nghệ thuật

- Nguyễn Khuyến với "Thu vịnh" thể hiện phong cách thơ Đường luật cổ điển. Bài thơ mang nhịp điệu đều đặn, cân đối theo quy tắc luật thơ. Mỗi câu thơ đều đầy đủ ý nghĩa, câu chữ cô đọng, giàu sức gợi hình. Phong cách này phù hợp với nội dung miêu tả cảnh thu tĩnh lặng, giàu chất thơ nhưng cũng thấm đẫm triết lý về sự nhỏ bé của con người trước thiên nhiên và thời cuộc.

- Lưu Trọng Lư với "Tiếng thu" lại có phong cách hiện đại, tự do, ít bị gò bó bởi quy tắc về vần luật. Ông chú trọng hơn đến cảm xúc, dùng hình ảnh và âm thanh để khơi gợi cảm giác. Phong cách này phù hợp với nội dung bài thơ, giúp truyền tải một cách mạnh mẽ sự tinh tế và những cảm xúc mơ hồ, sâu kín của lòng người trước mùa thu. Cách sử dụng biểu tượng "nai vàng ngơ ngác" càng làm tăng thêm tính lãng mạn, siêu thực trong không gian thu của Lưu Trọng Lư.

3. Cảm xúc và tư tưởng

- Nguyễn Khuyến qua "Thu vịnh" bộc lộ một tâm trạng hoài cổ, buồn thương trước sự tàn lụi của cảnh vật và thời thế. Cảnh sắc thu trong thơ ông mang đậm nét cô đơn, trầm lặng, như chính nỗi lòng của một nhà nho tài đức nhưng không tìm được lối thoát trong hoàn cảnh đất nước chìm đắm trong khủng hoảng. Sự tĩnh lặng trong cảnh vật cũng phản ánh nỗi lòng người trước thời cuộc bất an.

- Lưu Trọng Lư, trái lại, qua "Tiếng thu" thể hiện nỗi buồn mơ hồ, nhẹ nhàng nhưng sâu lắng. Tiếng thu trong bài thơ là tiếng lòng của thi nhân, gợi cảm giác cô đơn, lạc lõng và niềm khao khát tình cảm. Hình ảnh "nai vàng" và "lá vàng khô" tượng trưng cho sự ngỡ ngàng, yếu đuối trước sự thay đổi của thời gian và không gian, là biểu hiện của một tâm hồn lãng mạn, dễ rung động trước cái đẹp và sự mong manh của đời sống.

4. Sự khác biệt về ngôn ngữ và biểu tượng

- Ngôn ngữ trong "Thu vịnh" giản dị, gần gũi, mô tả trực tiếp cảnh sắc thiên nhiên. Nguyễn Khuyến sử dụng những hình ảnh quen thuộc của làng quê Bắc Bộ như "ao thu", "thuyền bé", "lá vàng", làm nổi bật sự yên tĩnh và mộc mạc của mùa thu nơi làng quê Việt Nam.

- Ngôn ngữ trong "Tiếng thu" giàu tính tượng trưng và gợi cảm, thiên về biểu hiện cảm xúc hơn là mô tả cảnh vật. Lưu Trọng Lư dùng những biểu tượng giàu sức gợi như "nai vàng ngơ ngác", "lá vàng khô" để khơi dậy những cảm xúc trong tâm hồn người đọc. Ngôn ngữ của ông mang đậm chất lãng mạn, tạo nên một không gian mùa thu huyền ảo và siêu thực.

5. Kết luận

Mặc dù cùng viết về mùa thu, "Thu vịnh" và "Tiếng thu" lại mang những phong cách và cảm xúc riêng biệt, phản ánh hai thế hệ thơ Việt Nam khác nhau. Nguyễn Khuyến với "Thu vịnh" đưa người đọc trở về với vẻ đẹp thanh bình, yên ả của làng quê Bắc Bộ, gợi lên nỗi buồn thời cuộc và sự cô đơn của con người trước thiên nhiên rộng lớn. Trong khi đó, Lưu Trọng Lư với "Tiếng thu" lại khơi gợi những cảm xúc lãng mạn, nhẹ nhàng và mơ hồ về mùa thu, tạo nên một không gian đầy chất thơ và nhạc điệu của lòng người.

Qua hai bài thơ, ta thấy rõ mùa thu không chỉ là một khoảng thời gian trong năm, mà còn là biểu tượng cho những cảm xúc, tâm trạng sâu sắc của con người.
30/09/2024 22:12